Η ώρα των αποφάσεων για το ασφαλιστικό 29-11-2015

Η ώρα των αποφάσεων για το ασφαλιστικό 29-11-2015
Τελευταία ενημέρωση 13/12/2015

Η ώρα των αποφάσεων για το ασφαλιστικό
Του ΠΛΑΤΩΝΟΣ ΤΗΝΙΟΥ*
Η Επιτροπή Σοφών τόλμησε να θέσει κάποια ερωτήματα. Οι συμμετέχοντες στη συζήτηση, σαν τους αδιάβαστους φοιτητές, προσπαθούν να τα προσπεράσουν, απαντώντας άλλα αντ’ άλλων ή «πετώντας την μπάλα στην κερκίδα». Υπεκφυγή διά της αποσιωπήσεως.

Στο πανεπιστήμιο γνωρίζουμε ότι το αποφασιστικό βήμα για τη μάθηση είναι η διατύπωση των ερωτήσεων. Είναι οι εύστοχες ερωτήσεις που οδηγούν στις καλές απαντήσεις, αποφεύγοντας την παπαγαλία και τις αντιγραφές.

Το ασφαλιστικό είναι στα σημερινά του χάλια επειδή, αντί να απαντήσουμε στο «τι χρειάζεται να γίνει;», ρωτούσαν «τι αντέχουμε να κάνουμε;».

Η Επιτροπή Σοφών τόλμησε να θέσει κάποια ερωτήματα. Οι συμμετέχοντες στη συζήτηση, σαν τους αδιάβαστους φοιτητές, προσπαθούν να τα προσπεράσουν, απαντώντας άλλα αντ’ άλλων ή «πετώντας την μπάλα στην κερκίδα». Υπεκφυγή διά της αποσιωπήσεως. Το κείμενο που ακολουθεί προσπαθεί να τους επαναφέρει στην τάξη. Παραφράζει τηλεγραφικά το «Πόρισμα των Σοφών». Υπενθυμίζει τα θέματα στα οποία οφείλει η συζήτηση να λάβει θέση: (α) η κεντρική επιλογή, (β) μεγάλες τομές, (γ) ερωτήματα.

Α. Το κεντρικό ερώτημα: «Απόφαση ή αναβολή;».

Η κεντρική απόφαση είναι μεταξύ, από τη μια, μιας ουσιαστικής μακροχρόνιας μεταρρύθμισης και, από την άλλη, της παραμονής εντός του σημερινού πλαισίου. Το τελευταίο σημαίνει ανάγκη στήριξης διευρυνόμενων ελλειμμάτων του συστήματος ώς το 2020. Η χρηματοδότησή τους οδηγεί σε περικοπές συντάξεων ή σε επιβάρυνση για την οικονομία, όπως αύξηση εισφορών, φόρων, δέσμευση αποδόσεων κ.ά.

Αυτά, όπως παλιά, μεταθέτουν το πρόβλημα, αναβάλλοντας αποφάσεις για αργότερα.

Οι έξι τομές

Το πόρισμα αναφέρει 6 τομές. Αν κάποιος διαφωνεί, να εξηγήσει αν διαθέτει κάτι καλύτερο.

1. Η ανάγκη για νέα αρχή, αυτό που λέει η επιτροπή «ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο», αντί του μπαλώματος του ισχύοντος συστήματος. Μόνο κάτι τελείως νέο μπορεί να ανακτήσει την εμπιστοσύνη των νέων εργαζομένων.

2. Συνένωση και συνεξέταση κύριων και επικουρικών συντάξεων. Η λογική των επικουρικών συντάξεων, όπως είναι αυτές σήμερα, δεν διαφέρει από τις κύριες. Ο διαχωρισμός τους εξυπηρετεί πελατειακά και συντεχνιακά συμφέροντα. Η απόπειρα να διαφοροποιηθούν από τις κύριες οδηγεί σε παραλογισμούς, όπως τις συνεχείς περικοπές. Οπως είναι σήμερα οι επικουρικές ασφαλίσεις, είναι μόνο εστίες ανασφάλειας.

3. Η εφαρμογή κοινών κανόνων σε παλιές και νέες συντάξεις. Η πρακτική να υπολογίζονται συντάξεις βάσει καταστατικών του 2009 και μετά να υποβάλλονται σε 10 περικοπές έχει καταντήσει ανέκδοτο. Ο τρόπος που έγιναν οι περικοπές από το 2010 δεν λαμβάνει υπόψη ούτε την ηλικία ούτε τις εισφορές που έχουν καταβληθεί, ενώ υποσκάπτει την ανταποδοτικότητα και δικαιολογεί την εισφοροδιαφυγή. Αρα απαιτείται επανεξέταση σε ατομική βάση που να θεμελιώνει την (αναγκαία) περιστολή πιο πειστικά.

4. Η αξιοποίηση νοητής κεφαλαιοποίησης (δηλαδή το σουηδικό/ιταλικό σύστημα) για το ανταποδοτικό τμήμα της κρατικής σύνταξης. Ο κοινωνικός χαρακτήρας των συντάξεων ενσαρκώνεται από τη βασική σύνταξη. Το επιπλέον πρέπει να ανταποδίδει καταβληθείσες εισφορές με διαφάνεια. Η εφαρμογή της νοητής κεφαλαιοποίησης θα δώσει ένα μήνυμα στους νέους εργαζομένους από τον πρώτο κιόλας χρόνο εφαρμογής ότι οι εισφορές τους δεν χάνονται, πια, σε μαύρη τρύπα.

5. Η ανάγκη εισαγωγής ενός καθαρά κεφαλαιοποιητικού πυλώνα. Εκτός από τις συντάξεις που θα χρηματοδοτούνται από σημερινές εισφορές, πρέπει να υπάρχει και ένα (αρχικά μικρό) τμήμα που να εξαρτάται άμεσα από την απόδοση της οικονομίας – δηλαδή των επενδύσεων. Αυτό θα λειτουργήσει ως ψήφος εμπιστοσύνης στην οικονομία και μερίδιο στην ανάπτυξη, όταν αυτή έλθει.

6. Ανάγκη συνεξέτασης του ύψους συντάξεων (αναπλήρωσης) με το ύψος εισφορών. Το πόση είναι η σύνταξη εξαρτάται από το πόση είναι η εισφορά. Τα δύο συνδέονται επίσης και με τις δυνατότητες της οικονομίας. Η ειλημμένη απόφαση οι ελεύθεροι επαγγελματίες και οι αγρότες να εγκαταλείψουν το σύστημα κλάσεων υιοθετώντας εισφορές ποσοστιαίες στον κύκλο εργασιών θα δημιουργήσει νέα δεδομένα.

Ταυτόχρονα προσθέτει αβεβαιότητα για την εισφοροδοτική ικανότητα της οικονομίας. Το σώφρον, άρα, είναι να εξετάσουμε το θέμα εισφορές/ συντάξεις όταν γνωρίζουμε περισσότερο για το πόσες εισφορές παράγονται. Είναι κατανοητό όμως ότι αυτό δεν είναι μια «τεχνοκρατική απόφαση», αλλά ένα σημείο στο οποίο πρέπει να υπάρχει προβληματισμός πριν γίνουν οι όποιες επιλογές.

Εξι ερωτήματα για το μέλλον των συντάξεων ζητούν απαντήσεις

Το πόρισμα έχει σημεία ή κενά που χρειάζονται χρόνο να συμπληρωθούν.

1. Ποιο είναι το επιθυμητό συνολικό ύψος αναπλήρωσης; Το ζήτημα αυτό σχετίζεται με τεχνικά θέματα (βλ. 6 ανωτέρω). Υπεισέρχονται και άλλοι παράγοντες όπως ο ρόλος του κράτους, η έκταση αναδιανομής, το πεδίο ατομικών επιλογών. Τα σημεία αυτά οφείλουν να εξηγηθούν προκειμένου οι πολιτικές αποφάσεις να ληφθούν ενσυνείδητα.

2. Η μεταβατική περίοδος. Μια αργόσυρτη μεταβατική περίοδος σαν αυτή του σημερινού συστήματος είναι δώρον άδωρον, αφού τα όποια οφέλη δεν θα φανούν για 20+ χρόνια. Υπάρχουν δοκιμασμένες λύσεις επιτάχυνσης, ακόμη και στο κεφαλαιοποιητικό τμήμα, με «ομόλογα αναγνώρισης», που αντιστοιχούν σε παρελθούσες εισφορές.

3. Ποιο είναι το σημείο αναφοράς στην επανεξέταση συντάξεων; Οταν επανυπολογιστούν οι παλιές συντάξεις, με τι θα συγκριθούν; Με τη σημερινή αξία τους; Με την αξία τους το 2009 (με βάση τα καταστατικά των Ταμείων); Με το 2012 (πριν από την απόφαση του ΣτΕ); Με κάτι άλλο; Το σημείο αυτό έχει να κάνει με το πώς όλοι συμμετέχουν στα βάρη της κρίσης: (α) πώς συγκρίνονται οι συνταξιούχοι με τους εργαζομένους; και (β) ποια είναι η συνολική δαπάνη στην οποία στοχεύουμε; Αυτό ισοδυναμεί με διεξαγωγή αυτού του κοινωνικού διαλόγου που δεν έγινε από το 2010.

4. Ποια διαδικασία θα ακολουθηθεί ώς την τελική απόφαση; Πότε, ποιος, τι; Ενώ εντοπίζονται πολλά που πρέπει να γίνουν, δεν υπάρχει εισήγηση για διαδικασία. Απαιτούνται: (α) τεχνική διεργασία – αναλογιστές, μελέτες, στοιχεία κ.λπ., (β) διαδικασία επεξήγησης και διαλόγου και (γ) μια διαδικασία απόφασης.

5. Τι θα γίνουν οι αναπηρικές συντάξεις και οι συντάξεις επιζώντων; Αυτές δεν μπορούν να βασίζονται στη νοητή κεφαλαιοποίηση. Στις συντάξεις θανάτου, επιπρόσθετα τίθενται θέματα αυτονομίας (π.χ. θα δικαιούνται μόνο την αναλογική του συζύγου;).

6. Συμπληρωματικές ενέργειες. Η μείωση του πατερναλιστικού ρόλου του κράτους αποκεντρώνει σύνθετες αποφάσεις. Για να ανταποκριθεί, όμως, ο μέσος πολίτης, απαιτείται καταπολέμηση του οικονομικού αναλφαβητισμού. Εξίσου απαιτείται εποπτεία του χρηματοπιστωτικού τομέα, αν αυτός αναλάβει τις λαϊκές αποταμιεύσεις. Τέλος, οι αυξήσεις στα όρια ηλικίας απαιτούν συμπληρωματικές ενέργειες απορρόφησης των ατόμων που δεν θα συνταξιοδοτηθούν, δηλαδή τόνωση της ζήτησης για εργαζομένους ηλικίας 50+, κυρίως γυναίκες, πριν αποτελέσουν τη νέα εστία ανεργίας.

Ολα τα μεγάλα θέματα απαριθμούν χαμένες ευκαιρίες. Αν δεν αγνοηθούν τα ερωτήματα που έθεσε το «Πόρισμα των Σοφών» του ασφαλιστικού διά της αποσιωπήσεως ή με άλλα τεχνάσματα, υπάρχει ακόμη καιρός να αποτρέψουμε άλλη μια χαμένη ευκαιρία.

* Ο κ. Π. Τήνιος είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς και στο London School of Economics.
www.kathimerini.gr/840364/article/oikonomia/ellhnikh-oikonomia/h-wra-twn-apofasewn-gia-to-asfalistiko